Minder begrip heb ik dan voor de Volkskrant, die een proces aanspant omdat de premier zijn overtollige sms'jes heeft weggegooid. Dit zou niet in overeenstemming zijn met de archiefwet en de Wob. Hou eens op zeg! Mensen leggen toch ook niet ieder willekeurig gesprek vast dat zij met een ander hebben - dus ook de premier niet. Waarom dan wel elk willekeurig sms-berichtje? Ik snap dat voor Rutte, gegeven zijn functie, iets andere maatstaven gelden maar dan nog. Bovendien mogen we toch hopelijk aannemen dat serieuze beleidsstukken en regeringsbesluiten niet alleen per sms wereldkundig worden gemaakt.
Ik snap dat de steeds verdergaande digitalisering van de wereld gevolgen heeft voor de wijze waarop we met elkaar communiceren, dat wet- en regelgeving daarop dient aan te sluiten en dat openheid en inzicht inzake overheidsbeleid wenselijk zijn. Maar ik zie ook een krampachtig ontwikkeling: de obsessie die de laatste jaren is ontstaan met contrôle en veiligheid, die leidt tot een soort maatschappelijke neurose.
Journalisten die de sms'jes van de premier willen kunnen inzien. Evenementen en vakantievluchten die geen doorgang kunnen vinden omdat er niet genoeg beveiligingspersoneel is. De helft van werkend Nederland is niet productief bezig, maar controleert de andere helft. In plaats van de juiste voorwaarden te scheppen waar een ieder op een veilige en verantwoorde wijze kan werken om tot de gewenste resultaten te komen wordt velen het werken belemmerd en het leven zuur gemaakt door allerlei onzinnige veiligheids- en contrôleregels.
Overal zie je het verschijnsel dat bedrijven of werknemers, verleid worden (gedwongen bijna) uit concurrentie-, kostenbesparings- of zogenaamde efficiencyoverwegingen onzorgvuldig, slordig en onveilig te werken. Het is bijna de enige manier om nog wat voor elkaar te krijgen of wat te verdienen. Om de schijn te wekken dat enige veiligheid en kwaliteit toch zijn gewaarborgd worden een woud aan regels en een leger van controleurs in het leven geroepen. Die regels knellen aan alle kanten, iedereen zoekt de mazen van het net, de werkomstandigheden in de praktijk verslechteren alleen maar meer. Mensen kunnen en mogen steeds minder hun eigen verantwoordelijkheid inschatten of nemen.
Ook in het dagelijks leven is deze trend te zien. De gewone burger wordt steeds vaker geconfronteerd met gedragsbeïnvloeding of zelfs wet- en regelgeving die krampachtig iedere mogelijke onveilige situatie, ieder ongelukje, risico of iedere vergissing (ai een menselijke fout!) beoogt uit te sluiten. Schijnbaar althans, want er moet wel geld verdiend worden, we moeten wel door en snel graag. 'Pennywise en poundfoolish', noemen de Engelsen dit.
Als zou blijken dat onze premier de Coronawetten of de 'mondkapjesdeal' geregeld zou hebben via wat sms'jes zit het probleem niet in het feit dat die eventueel verdwenen zouden zijn, maar eerder in het ontbreken van verdere serieuze beleidsstukken of contracten. Het lijkt me sterk dat wetgeving of overheidsverbintenissen zonder tot stand kunnen komen. Zorgelijker is dat de Algemene Rekenkamer voor het derde jaar op rij concludeert dat de overheidsuitgaven niet op orde zijn en dat in 2021 bijna 5 procent (ruim 15 miljard euro) van de financiële verplichtingen van het kabinet onrechtmatig was.
Maar het is wel de praktijk: op systeemniveau worden de grote missers geslagen. De beleidskeuzes die gemaakt worden t.a.v. zaken als voedselproductie, energievoorziening, maar ook qua inrichting van de maatschappij als geheel - denk daarbij aan de nadruk op de geldeconomie en kapitaalaangroei - brengen inherent vele risico's en gevaren met zich mee die zelden benoemd of aangepakt worden. Denk aan aantasting van de leefomgeving, klimaat en natuur, gevolgen voor de volksgezondheid door gifschandalen en (dieren-)ziektes, ongelijke kansen en een onveilig en onzeker bestaan voor velen.
Gevaar, risico, onveiligheid, gebrek aan contrôle, ze zitten als het ware ingebakken in het systeem en worden erdoor veroorzaakt. Maar in plaats van het beleid aan te passen en wijzigingen in het systeem door te voeren, wijzigingen waar we allemaal beter van worden, worden contrôles en regels ontworpen die functioneren op het niveau van de 'eindgebruikers' (individuele burgers, bedrijven). Precies het niveau dat de minste invloed op het systeem als geheel heeft.
Dat het kabinet slecht beleid maakt OK, maar owee als de premier een sms'je heeft gewist.
En uw vakantievlucht moet worden geannuleerd, niet omdat het een vlucht naar Parijs betreft die wellicht beter vervangen zou worden door een treinrit; ook niet omdat uw quotum aan vliegkilometers voor dit jaar op is, maar omdat er te weinig mensen beschikbaar zijn om in uw tas te gluren en daar dan het flesje water, de banaan en het nagelvijltje uit te vissen mits ze één van deze items opmerken, want willekeur is standaard gebruik en mensenkennis geen noodzakelijke expertise.
