De troonopvolging

Deel 1. HET ICOON

Andy Warhol (1985)

Op 30 april krijgen we naar verwacht wordt een nieuw staatshoofd, koning Willem Alexander. De koningin heeft opgezegd, Wim-lex loopt al een tijdje warm aan de zijlijn. De koningin wordt 75, ons koninkrijk 200, een mooi moment voor een koerswijziging. Maar zit u eigenlijk wel te wachten op zo'n nieuwe vorstperiode, ik allerminst.

We hebben de afgelopen dagen uit alle monden - van zij die ertoe doen, of zij die dat ambiëren - kunnen horen wat een voortreffelijk vorstin Beatrix is geweest de afgelopen jaren. Professionaliteit, dossierkennis, toewijding, meelevendheid, een icoon voor Nederland noemde de premier haar. Geen onvertogen woord valt er te beluisteren, de meest notoire republikeinen in de kamer laten zich niet op enige wanklank betrappen. Het lijkt alsof de vorstin reeds is overleden, van de doden spreken we ook 'niets dan goeds'. Of is men bang het sprookje van de Koninklijke familie te verstoren ?

Iedereen vindt dat de vorstin het zo goed gedaan heeft de afgelopen 32 jaar. Wat heeft zij dan zo goed gedaan ? Koningin spelen ? Vorige week werd aan Nederlanders gevraagd wat hun het meest bij was gebleven van deze regeerperiode. Waar komen mensen mee? De mijlpalen en tragedies in het persoonlijk leven van de vorstin: haar eigen inhuldiging, het trouwen van de kinderen, het overlijden van haar ouders en echtgenoot, en oh ja, de aanslag op koninginnedag.

De vorstin en haar familie zijn ongetwijfeld aardige mensen die het beste met ons en het land voor hebben. Jammer genoeg kopen we daar weinig voor. De familie heeft meer invloed achter de schermen dan u en ik - hoever die invloed strekt stond ten tijde van Juliana bekend als 'het geheim van Soestdijk' - kortom we weten het niet precies. Wat wel duidelijk is, is dat het koningshuis onder de verantwoordelijkheid van de ministers valt. Leden van het koningshuis kunnen niet zomaar hun mening ongezouten te berde brengen, laat staan dat de koningin dus effectief het beleid van ons land kan bepalen. Zij kan de ministers advies geven, maar dat kan hun vrouw ook, of de schoonmaker van hun werkkamer, de ambtenaren op het ministerie, de vertegenwoordigers van talloze lobbygroeperingen. Het beleid dat vervolgens wordt gevolgd is de uitkomst een uiterst ingewikkelde afweging van politieke, persoonlijke, maatschappelijke, financiële, nationale en internationale belangen die de betrokken ministers moeten maken.

Wat zouden we missen zonder koninklijke familie ? Niets toch, behalve het sprookje, de traditie. De koningin had (heeft) formeel (politiek) al niets in te brengen bij de formatie van een kabinet, of de beslissingen van haar ministers, maar bij de formatie van het huidige kabinet is zij ook in de praktijk buiten het proces gehouden. Er wordt ook al gesproken over de afschaffing van de ministeriële verantwoordelijkheid en dat de vorst geen deel meer uit zal maken van de regering.

De aard van het koningschap verschuift al langer richting een louter ceremoniële invulling. Wat aanstonds rest zijn slechts de ceremoniële staatsbezoeken aan collega vorsten, lintjes doorknippen, een erecommiteetje hier, een benefietgalaatje daar en natuurlijk de rol van oppergezinshoofd bij mijlpalen, rampen en feesten: de landsvaderrol.

Iemand als Paul van Vliet is - in navolging van onder anderen een Danny Kaye - toch ook al jaren een uiterst bekwaam en alom gewaardeerd ambassadeur van Unicef. En welk soapsterretje, of om het even welke Bekende Nederlander, heeft niet een eigen stichting ter leniging van een publieke nood, of ter bestrijding van dierenleed, een akelige ziekte of enig ander onrecht in de wereld ? Daar hebben we de koninklijke familie toch niet meer voor nodig !

De koninklijke familie beweegt zich niet zozeer in de hoogste kringen, zij vormt feitelijk de hoogste kring. Dit is één van de redenen dat het koninklijk sprookje in ere wordt gehouden. Iedereen wil graag in de hoogste kringen vertoeven, al was het maar eens in zijn leven. Je ziet het momenteel aan die kinderlijke glans in de ogen van politici als ze voor de camera mogen vertellen hoe uniek en spannend ze het vinden dat ze over enkele maanden de inhuldiging van een nieuwe koning mogen bijwonen. Zo'n historisch moment laten ze zich niet ontnemen.

"(...)Het is niet meer de onderkant van de samenleving die het meest baat vindt bij aubades en krentenmikken, maar bij uitstek de verlichte subelite, op zoek naar geldige seculiere iconen." Hans Beerekamp NRC 1/2/13