Helden op sokken

Hij hangt er zeker al een week, de billboard van Zeeman. Maar vandaag zag ik het opeens: het is een geinige remake van een Red Hot Chili Peppers poster.

Onmogelijke keuze

Afgelopen woensdag was bij de BOS de prachtige documentaire "The only son" te zien.

In het kort:
De toekomstplannen van de Tibetaanse Pema staan onder grote druk. Hij is verwesterd, studeert inmiddels in Nederland en gaat terug naar het afgelegen gehucht in de bergen op de grens tussen Nepal en Tibet, naar zijn traditionele ouders. Die vragen het onmogelijke van hem. Jaren geleden heeft zijn vader hem met drie van zijn zussen naar een weeshuis in Kathmandu gebracht, voor een opleiding en een betere toekomst. Eén oudere zus bleef achter om  thuis te helpen in het huishouden, maar die is inmiddels getrouwd, uitgehuwelijkt aan een lokale echtgenoot, en heeft nu haar verplichtingen tegenover diens familie. De ouders zitten nu dus zonder kinderen, zonder hulp, en verlangen van Pema dat hij naar huis terug komt om te trouwen en zijn familieverplichtingen te vervullen, het land te bewerken en zijn ouders te onderhouden.

Het drama van ontwikkeling en de voortschrijdende beschaving teruggebracht tot een persoonlijk dilemma. Schuldigen kun je niet aanwijzen, maar allen zijn verliezers in deze culturele spagaat. De ouders dachten er ooit goed aan te doen door de kinderen elders onder te brengen, maar blijven nu alleen achter. De kinderen hebben geproefd van een wereld die groter, verscheidener en vrijer is dan thuis. Zij kunnen niet meer terug, gewend geraakt aan het leven in de (moderne) wereld. Het oudere van de drie zusjes is vanuit Nederland geadopteerd en maakt bij het bezoek aan de ouders een ontheemde indruk. Ze lijkt er meer op vakantie te zijn dan thuis, spreekt vrijwel geen Nepalees/Tibetaans en Pema moet voor haar alles in het Engels vertalen.

Je ziet de jongen worstelen met de onmogelijke keuze. Hij zou graag z'n ouders terwille zijn, maar kan gewoon niet meer terug naar een zo eenvoudig leven in de afgelegen bergen. Om er te komen moeten ze met twee binnenlandse vluchten, de laatste brengt ze naar een landingsstrip op tien dagen te voet van de ouderlijke vallei. Die afstand leggen ze af als "toeristen" zoals Pema zegt. Dat betekent met een gids, tenten en pakpaarden voor de bagage. De enige oplossing die Pema ziet is dat zijn moeder naar Kathmandu verhuist, daar wonen de twee jongere zussen nog in het tehuis. Daar kan hij een gerieflijker leven voor haar regelen. Ook zou hij eventueel iemand in kunnen huren om het land van de familie te beheren. Maar de moeder ziet daar niets in. Vermoedelijk terecht, oude bomen moet je niet verplanten.

Dit individuele geval illustreert een wereldwijd probleem, het probleem van ontwikkeling en vooruitgang. Het laat de achilleshiel zien van ons streven iedereen onderwijs en betere levenskansen te bieden. Ontwikkeling en groei zorgt er namelijk ook voor dat kinderen hun eigen milieu overstijgen. Vooruit kan altijd, maar terug is lastig zo niet onmogelijk. Diezelfde groei en ontwikkeling heeft in Europa de afgelopen eeuw ook al geleid tot de ontvolking van het platteland, een sterke afname van het aantal boeren en de vereenzaming van ouderen op het platteland.

Hoe groter de sprong is die een kind maakt, hoe groter de oorspronkelijke afstand is zowel fysiek als cultureel tot de moderne wereld, hoe lastiger het wordt terug te keren en een plek te vinden in de traditionele samenleving. Waar Pema zich geen voorstelling meer kan maken van een zo geïsoleerd leven in de bergen, daar twijfelt zijn jongere zusje uit Kathmandu nog. Blijkbaar denkt zij - met moeite - nog terug te kunnen. De oudste zus is altijd in haar geboorteland gebleven, zij ervaart het leven daar alsmede de bijbehorende moeilijkheden en verplichtingen als vanzelfsprekend.

Ik zou bijna een pleidooi houden om kinderen in dergelijke afgelegen leefgemeenschappen maar niet standaard naar school te sturen, ze niet wereldwijs te maken, zodat de eigen leefomgeving een mogelijkheid blijft. Bovendien wat moet je als yakherder met de kennis van wiskunde-B of economie? En is ons moderne leven wel zoveel beter? Fysiek staan we er dan wellicht beter voor omdat medische voorzieningen, gerieflijke huisvesting en voldoende voeding ruim voorhanden zijn. Zelf kan ik mij geen betere leefomgeving voorstellen, maar geldt dat voor iedereen? Ook als je in de bijstand zit, slechtbetaald fysiek zwaar werk doet, of zestig uur in de week moet werken met veel stress om de hypotheek en de studie van de kinderen te kunnen betalen? Maar om al die kinderen dan maar een kans op een 'beter' bestaan te ontzeggen is ook geen optie.

Het blijft een lastig probleem en de keuze die Pema moet maken zal altijd onbevredigend zijn. Of hij nu kiest voor zichzelf en de vooruitgang of voor z'n ouders en de traditie, altijd zal er iets blijven knagen. Een pracht documentaire! Nog te zien op uitzending gemist.

NINE ELEVEN

Gisteren was het al weer 12 jaar geleden dat de aanslagen op de Twin Towers en het Pentagon plaatsvonden, we zijn er blijkbaar nog steeds vol van getuige de stroom aan films en documentaires die deze week op televisie te zien zijn. Zo zag ik gisteravond "102 minutes that changed America" een montage van professionele en amateurbeelden gemaakt in de uren die volgden op de crashes in Manhattan.

Wat je ziet zijn ontreddering, ongeloof, paniek, hulpeloosheid, maar vooral ook onvermogen. Wanneer er echt een ramp van zo'n ongelooflijke omvang plaatsheeft blijkt er weinig aan te doen. Ze mogen dan later de 'helden van 9/11' genoemd worden, de beelden laten zien dat brandweer en politie feitelijk niets kunnen betekenen.
In de chaos die volgt op de aanslag zijn voltallige korpsen hulpverleners weliswaar gemobiliseerd en op weg richting rampplek, maar ze kunnen er niet komen of als ze er al zijn lopen ze maar wat met de ziel onder de arm omdat niemand goed weet wat te doen.

Een aantal hulpverleners weet de torens te bereiken en doen een vergeefse bluspoging, maar een brand veroorzaakt door een inkomend vliegtuig blijkt niet zomaar even te blussen! Er is ongetwijfeld nog een groot aantal mensen geëvacueerd en gered, maar voor hen die verbleven op of boven de etages van de inslagen was het bij voorbaat een verloren zaak.

George Bush, ergens op bezoek bij een school, die eerst niet goed snapt wat er aan de hand is en later verklaart dat de situatie onder controle is. Hulpdiensten, generale staf en veiligheidsdiensten zijn in stelling gebracht. Maar waarvoor? Het kwaad is al geschiedt, de ramp is al gebeurd, de daders hebben zichzelf al terechtgesteld, wat volgt is holle retoriek.

Verbazingwekkend is het relatief geringe aantal slachtoffers, ca. 3.000 maar. Ter vergelijking: dagelijks komt in Nederland alleen al zeker één persoon om het leven in het verkeer, dat zijn er dus ieder jaar zo'n 350. De aanslagen vonden plaats om ongeveer negen uur 's morgens lokale tijd, het kantoorleven in het zakencentrum en de torens zelf was blijkbaar nog niet in volle gang. Iedereen die nog niet binnen was had geluk, de metro werd gesloten, de wegen afgezet, ze konder er niet meer in. Eén of twee uur later en het aantal slachtoffers was ongetwijfeld vele malen groter geweest. Foutje in de planning of een bewuste keuze van de daders?

Het blijft natuurlijk een stunt van jewelste. Die arrogante amerikanen op symbolisch belangrijke plekken op eigen grondgebied treffen. Sinds de eigen burgeroorlog hebben ze niet meer gevochten in eigen land, afgezien van bendeoorlogen en de oorlog tegen de eigen onderklasse dan. Wel vallen ze te pas en te onpas met een soort vanzelfsprekende morele rechtvaardiging als zelfbenoemde 'politiemannen van de wereld' andere landen binnen, waarbij talloze burgers slachtoffer worden van klinische bombardementen en (raket-)aanvallen met onbemande toestellen.

Helaas, de boodschap is niet overgekomen. De aanslagen hebben averechts gewerkt, zoals valt te verwachten. In plaats van zich eens achter het oor te krabben en stil te staan bij de eigen rol in wereld, eens na te denken waarom iemand zo'n ramp wil veroorzaken, zich af te vragen of het wel wenselijk is je altijd overal (militair) mee te bemoeien, heeft het de amerikanen alleen maar strijdbaarder, agressiever en irritanter gemaakt. Na Korea, Vietnam, Argentinië, Midden-Amerika, Somalië, Irak, Afghanistan en Libië staan ze nu al weer in de startblokken om Syrië binnen te vallen. Het is dat andere onruststokers als Rusland en China ze er nog even van weerhouden.

Al met al hebben de aanslagen van 12 jaar geleden alleen maar ellende opgeleverd. Allereerst natuurlijk voor de direct betrokkenen, de slachtoffers en hun nabestaanden. Maar ook voor ons gewone burgers in de rest van de wereld heeft de reëele mogelijkheid van een aanslag op dergelijke schaal vervelende gevolgen gehad. In hun streven naar het ophouden van een schijnveiligheid hebben de verzamelde overheden, de amerikaanse voorop, een repressie- en controleapparaat in het leven geroepen dat veel overlast en ongemak veroorzaakt. Denk bijvoorbeeld hoeveel lastiger en oncomfortabeler vliegen is geworden door alle veiligheidsmaatregelen waarmee de gewone reiziger wordt lastiggevallen, of denk aan de hoeveelheid informatie die over ons wordt verzameld. Het zal de echte terrorist nauwelijks een strobreed in de weg leggen, maar heeft vele brave burgers al heel wat ellende bezorgd.